Toespraak Dodenherdenking 2025

4 mei 2025

Willem van Sluis klopte in april 1944 aan bij het koetshuis naast het kasteel. De twaalfjarige jongen uit Amsterdam was op de vlucht voor de Jodenvervolging. Zijn vorige onderduikadres was niet meer veilig, omdat hij en zijn familie verraden waren. Moederziel alleen kwam hij terecht bij verzetsmensen Anton en Marie van Putten. Zij namen de joodse jongen op, en deden het voorkomen alsof hij bij hun gezin hoorde. Ze hadden toch zoveel kinderen, één meer of minder zou vast niet opvallen. Dat ging een hele tijd goed, tot op een zekere middag er een vreemd echtpaar op bezoek was.
Tijdens het koffiedrinken, bekeek de vrouw Willem eens goed. “Dat is er geen van jou Marie. Dat is een joodje” zei ze. Marie van Putten ontkende, maar de vrouw zei; “Kijk maar naar zijn gelaatstrekken, en dat gekke petje van hem. Zeker weten.” Het echtpaar vertrok niet veel later en de paniek brak uit in huize Van Putten. Wat nu? Zouden ze hen verraden? Wat zou er van hen worden, en hun kinderen? En wat zou er met Willem gebeuren?

Gelukkig liep het goed af. De vreemde mensen hadden geen kwaad in de zin, en de familie werd niet verraden. Maar de waarschuwing was daar. Willem mocht z’n ‘gekke petje’ niet meer dragen en bleef vooral binnenshuis. Samen met familie Van Putten en heel Wijchen werd hij in september 1944 bevrijd. Hij had de verschrikkelijke oorlog overleefd.
Niet voor iedereen kende de oorlog een goed einde. De Tweede Wereldoorlog heeft veel slachtoffers gemaakt. De namen van de slachtoffers uit gemeente Wijchen staan hier tijdelijk op een naambord vermeld. Zij hebben het ultieme offer gebracht.

Overigens waren 13 van hen slachtoffer van het bombardement van Nijmegen. Zij werden getroffen op weg naar school of werk. Ze leefden hun leven zo goed en zo kwaad als het ging, waarbij van echte vrijheid geen sprake meer was. Hun leven werd ze op 22 februari 1944 ruw ontnomen. Vijf van deze slachtoffers waren minderjarig, de jongste pas 13 jaar.
Het verlies van vrijheid was misschien wel het ergste voor de mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mensen waren gebonden aan de regels van de bezetter. Men was niet vrij in geloofsovertuiging, of politieke uitingen of zijn wie hij was. Een grote groep werd verplicht gesteld te gaan werken voor Duitsland. Het Nederlands volkslied mocht niet meer klinken, en elke andere verwijzing naar het Koningshuis of het oude Nederland werd ten strengste verboden. De radio werd verboden, de media werden onderdrukt en er was geen vrijheid in geschrifte meer. Er was een avondklok. Overtrad je deze leefregels, dan kon je gevangengezet worden, gedeporteerd of ter plekke gefusilleerd. Een aantal Wijchenaren heeft de kogel gekregen, omdat zij zich verzetten tegen de bezetter en vochten voor vrijheid. Ook zij staan op het naambord.  

Een oorlog laat littekens achter. En de gevolgen van een oorlog zijn niet gebonden aan tijd, het werkt door van generatie op generatie. Helaas neemt het aantal ooggetuigen dat in staat is om te vertellen over leven in oorlog zienderogen af.

Hun kennis is ontzettend belangrijk, het wordt met de dag urgenter dat deze kennis en hun verhalen worden opgetekend. In de huidige wereldsituatie is het overduidelijk dat vrijheid niet vanzelfsprekend is, maar een ideaal waar we ons elke dag voor moeten hardmaken.

Vrijheid staat op steeds meer plaatsen onder druk. Nieuwe oorlogsslachtoffers vallen elke dag, op meerdere plekken in de wereld. Laten we daarom, in deze polariserende wereld, verschillen overbruggen, de overeenkomsten in elkaar zien en onze handen naar elkaar uitreiken.

Vier mei is zo’n dag waarop we onze onderlinge verschillen even parkeren en gezamenlijk herdenken. Daarmee creëren we een verbondenheid. We leven nog in een land waar je kunt zijn wie je wilt zijn. Ongeacht je gender, geaardheid, politieke voorkeur. We moeten dit koesteren.
 
Vandaag herdenken we de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogssituaties na 1945. Die slachtoffers zijn gevallen door het verlies van vrijheid, apathie en angst, de voedingsbodem voor onverdraagzaamheid in een samenleving. En onverdraagzaamheid leidt mede tot chaotische, trieste en vaak onmenselijke situaties die we nu her en der in de wereld zien en die de Nederlanders tussen 1940 en 1945 hebben meegemaakt.

Ook nu wordt er op het wereldtoneel beknibbeld op vrijheid. Beetje bij beetje minder vrijheid. Hier mogen we onze ogen niet voor sluiten en moeten we ons hard blijven maken voor vrijheid, binnen en buiten onze grenzen. Dat doen we door niet te vergeten. Niet alleen nu maar elke dag.